Photo: Dorothea Tuch
Struktura ovog komada zasniva se na vođenju gledalaca kroz nekoliko odvojenih prostora u sklopu iste zgrade (u Bitefovom slučaju, Narodnog pozorišta) na vremenski i konceptualno unapred određen način. Glavna prostorija nazvana Večna Rusija predstavljačko je poprište (nasilnih) promena dvovekovne ruske istorije, koje se publici izlažu post festum, nakon što su “izvedene” a “izvođači” nestali sa lica mesta. Dok se u toj prostoriji promene dešavaju, publika posmatra sadržaje prezentovane u tri druge, manje prostorije, nazvane Utopijama. Utopije prikazuju istoriju levih ideja u Rusiji, istoriju ruske avangarde i rusku seksualnu revoluciju, dok odaja Večna Rusija menja ambijente evocirajući carsku monarhiju, period Februarske i Oktobarske revolucije i SSSR-a i savremenu Rusiju pod Putinovom vlašću.
Glavni elementi postavke glavne odaje ostaju, baš kao i ona, neizmenjeni u svojoj promenljivosti. U ramovima na zidu menjaju se slike značajnih ličnosti za tri pomenuta perioda - od Romanova, Katarine II, Karamzina, Kropotkina, Bakunjina, Trockog, Lenjina, Staljina do Putina, koji je, na kraju, jedini lik prikazan u ovim ramovima. Carska trpeza sa porcelanom, crvenim prestolom i lutkama i kartonskim likovima služavki i dece postaje uništen prostor vandalskog ponašanja boljševika sa balvanom posred sofre, a zatim konferencijski sto sa mikrofonima i zastavama moderne Rusije. Antičke gipsane skulpture prvo muzejski krase prostor, potom bivaju zavijene u folklorne marame da bi, na kraju, imale navučen erotski veš sa tutnutim veslima i drugim sportskim rekvizitima, u pop-kulturnom ključu kiča. Sve to prate dokumentarni snimci sa dva ekrana, od života ruskih seljaka pre 1917. do Putinovog pevanja na otvaranju Olimpijskih igara u Sočiju.
U kontekstu Bitefa, pažljiviji gledalac se mora zapitati šta je to što ovu instalaciju smešta na međunarodni pozorišni festival takvog značaja, i šta bi se to pozorišno moglo opaziti u slučaju gledanja ove postavke u nekom neutralnijem prostoru, recimo skoro otvorenog Muzeja savremene umetnosti. Umetnički tandem Davidova-Martinova promišljeno koristi multimedijalna umetnička sredstva - dela vajarske, grafičke i filmske umetnosti prožimaju se u glavnoj i sporednim odajama, dok muzički i specijalni efekti (podrhtavanje stola ili pad statue Afrodite) gradiraju tenziju u skladu sa geometrijom postavke. Vrlo mudro su i pragmatični potezi - zatamnjivanje stakala novinama zarad vidljivosti projekcije, ramovi bez stakala zbog bržeg menjanja slika, tepih u potencijalnom “salonu Rodčenka” zarad udobnijeg sedenja - simbolički usmereni ka pojačavanju efekta komada.
Performativnost ove instalacije leži, ipak, u dva na prvi pogled manje očigledna elementa. Prvi jeste neophodnost interaktivnosti publike sa devojkom “vođom izložbe” koja je zapravo i narativno i strukturno deo inscenacije, i koja predstavlja “rampu” bez koje bi ritam predstave, a i čitav koncept - prepušten slobodnom razgledanju gledalaca - kolabirao. Isto se odnosi i na osobe koje menjaju izgled glavne odaje dok je publika odsutna, od kojih je jedan i vidljiv u drugoj etapi i procesu raščišćavanja prostora. “Izvođači” su tu, koprisutni, ali je njihov deo povratne sprege sa publikom delegiran na objekte njihovih radnji. Drugi se tiče sitnih detalja kojima umetnice kao da podrivaju utisak o primarno informativnim namerama postavke - nemačke novine pocepane u divljanju Oktobarske revolucije sa naznačenom tekućom, 2018. godinom, ostavljaju kritički nastrojenog gledaoca u nedoumici nije li to, u berlinskim produkcionim okolnostima, naznaka izvođenja privatnog stava autorki van okvira primarnog sadržaja “Večne Rusije”.
Tematski, značajna je naglašenost ruske avangardnosti, ne samo na umetničkoj sceni 20. veka, već i u oblasti ljudskih prava, političkih prava žena, prava na istopolne odnose i prava na abortus koje je revolucija donela Evropi, ali ubrzo i ukinula. Ovako predstavljene dihotomije komplementarne su tezi ruskog filozofa Mihaila Epštejna da je rusko postrevolucionarno društvo zapravo prvi postmoderni eksperiment u istoriji, zasnovan na hipersocijalnosti i simulaciji slobode. Jednako su, stoga, i primamljive za umetničku obradu i recepciju.
Međutim, predstava rađena prevashodno za zapadnog gledaoca, uprkos svojim dobrim aspektima, domaćem gledaocu, nažalost, ne donosi ništa radikalno novo ni iskustveno nepoznato. U kontekstu prikazivanja ove predstave u Srbiji danas, jak utisak ostavlja bliskost sadržaja - pohodeći prostorije “Večne Rusije”, domaći gledalac lako može napraviti analogiju sa srpskom monarhijom, Narodnooslobodilačkom borbom i savremenim režimom predsednika Srbije Aleksandra Vučića. I kao što se u predstavi može čuti for security reasons, please leave Eternal Russia, lako je i zamisliti sličan proglas u nekoj alternativnoj, domaćoj postavci - for security reasons, please leave modern day Serbia.
Marija Milovanović